,,Zoals Eskimo`s tig benamingen hebben voor sneeuw, zo kennen konijnen minstens evenveel woorden voor incest,`` stelt de Haagse schrijver Adriaan Bontebal in een van zijn op Internet gebundelde teksten. Tig, dat is nogal wat. De Briste science-fiction schrijver Douglas Adams is in zijn The Hitch Hiker's Guide to the Galaxy specifieker: ,,Hij had ergens gelezen dat de Eskimo`s meer dan tweehonderd woorden hadden voor sneeuw, zonder welk hun conversatie natuurlijk zeer monotoon geworden zou zijn. Dus maakten ze onderscheid tussen dunne sneeuw en dikke sneeuw, lichte sneeuw en zware sneeuw.`` En vervolgens beschrijft Adams nog een hele reeks soorten sneeuw. Bijvoorbeeld de sneeuw die de iglo binnensluipt door zich vast te kleven aan de zolen van de buurman die op bezoek komt.
   In een op Internet populaire tekst van een jonge vrouw die een geloofsbelijdenis aflegt, komt het `getal` ,,meer dan tweehonderd`` ook voor. ,,Ik herinner me dat we een keer naar een televisieprogramma over Eskimo`s keken. Ze zeiden dat de Eskimo`s meer dan tweehonderd termen hebben voor `sneeuw` omdat sneeuw zo`n belangrijk onderdeel van hun bestaan is. Later op de avond hadden we het er over hoe verschillende talen veel woorden hebben voor zaken die voor hen belangrijk zijn. Mijn vader wees op al de woorden die de Amerikanen gebruiken voor `geld` (money, dough, bread, etc.). Ik stelde: ,,Weet je dat de Moslims 99 benamingen hebben voor God. Ik denk dat d/at voor hen belangrijk is,`` aldus C. Huda Dodge, een Amerikaanse christin die zich tot de Islam bekeerde.
   De vrouw voegt daarmee een belangrijk element toe. De hoeveelheid verschillende termen die men gebruikt, de nuances die men daarbij kan hanteren, zegt iets over het belang van een begrip maar vooral ook over de sprekers en hun doorleving. Ze staat daarin niet alleen. In een nieuwsbrief van een Amerikaans taxatie-bureau wordt geconstateerd: ,,De Eskimo`s hebben een grote verscheidenheid aan woorden voor sneeuw. Waarde is voor taxateurs, wat sneeuw is voor Eskimo`s en we zouden er goed aan doen net zo creatief te zijn. Liquidatiewaarde, investeringswaarde, verzekeringswaarde...`` En wat voor taxaties geldt, gaat kennelijk ook op voor pijn. Tenminste bij bergbeklimmers. ,,Als de Eskimo`s vijftig verschillende woorden hebben voor sneeuw, dan moeten wij er wel duizend hebben om pijn te beschrijven,`` aldus Tiffany Levine, een vrouw die bergbeklimmen als topsport bedrijft, in een interview met het blad Rock & Ice.
   In vrijwel ieder vakgebied lijkt wel iemand te vinden die de mythe aanhaalt. Meestaal is de constatering onderdeel van pleidooien tot verdieping. Gebrek aan woorden, aan nuances, levert problemen op stelde Laura Fillmore, directrice van de Online Book Store en pionier op het gebied van digitaal publiceren, in 1994 tijdens een lezing voor de Amerikaanse Library of Congress. ,,Helaas hebben wij, anders dan de Eskimo`s met hun honderd woorden voor sneeuw, nog geen precieze taal ontwikkeld om te praten over het leven in de toekomstige National Information Infrastructure.``
   Om een cultuur tot leven te laten komen is het noodzakelijk dat er veel woorden beschikbaar zijn, lijkt de boodschap te zijn. ,,Er wordt gezegd dat Eskimo`s meer dan vijftig woorden hebben voor `sneeuw` omdat de precieze conditie belangrijk is voor hun denken,`` stelt een relatiedeskundige in een verhandeling over sex. Ze voegt er aan toe dat het Amerikaans maar liefst vijfhonderd verschillende termen kent voor mannelijke geslachtsdelen en evenzoveel voor de vrouwelijke. Bovendien zouden er ook nog eens 800 termen zijn voor de daad zelf. Dat zich aan de hand van die uitleg onmiddellijk een beeld opdringt van de Verenigde Staten als een landschap vol met copulerende mensen, wordt overigens niet ter sprake gebracht. Evenmin wordt trouwens vermeldt hoeveel woorden de Eskimo`s op hun beurt hebben voor sex, al dringt de gemakkelijke gedachte zich op dat de hoeveelheid woorden voor sneeuw wellicht omgekeerd evenredig is aan het aantal woorden voor sex doch dat is waarschijnlijk een kwestie van koukleumerij.
   Kenmerkend voor de verwijzing naar de Eskimo-vocabulaire is dat ontwikkeling, inzicht en maatschappelijk belang kennelijk afgemeten kunnen worden aan het aantal beschikbare woorden. Probleem daarbij is natuurlijk wel dat niet duidelijk is hoeveel termen de Eskimo`s nu hebben voor sneeuw: vijftig, honderd, tweehonderd of tig? Dat is ook moeilijk vast te stellen want Eskimo`s bestaan niet. Het is een verzamelnaam, of beter gezegd scheldwoord, voor volkeren die in de poolstreek wonen en verschillende talen spreken.
   In 1984 publiceerde antropologe Laura Martin in het tijdschrift American Anthropologist een speurtocht naar de herkomst van de mythe. De oorsprong ligt in het begin van deze eeuw toen de antropoloog Franz Boas stelde dat talen van primitieve volkeren niet zo achterlijk waren als - indertijd - werd aangenomen. Hij noemde in zijn Handbook of North American Indians het voorbeeld dat Eskimo`s wel vier verschillende woorden hebben voor `sneeuw`.
   Deze stelling werd vervolgens opgepikt door de amateur-linguist, Benjamin Lee Whorf, die er de theorie rond bouwde dat de menselijke gedachten gevormd en beperkt worden door de moedertaal, een theorie die door wetenschappers inmiddels goeddeels afgeschoten maar dat staat de verspreiding er van niet in de weg.
   Whorf had het aantal Eskimo-woorden voor sneeuw al bijna verdubbeld tot zeven toen hij in 1940 een artikel over de theorie schreef voor Technology Review, een tijdschrift van het prestigieuze MIT (Massachusetts Institute of Technology). Vanaf dat moment groeide de `vocabulaire` van de Eskimo`s zo lijkt het met iedere keer dat het verhaal door verteld werd tot er volgens de overlevering uiteindelijk honderden woorden waren voor sneeuw.
   Hoeveel woorden de noordelijke volkeren nu werkelijk hanteren voor sneeuw is niet precies bekend. Een van de problemen is dat moeilijk valt vast te stellen wat nu precies een woord is omdat de talen veel gebruik maken van samenstellingen. Moet een term als `sneeuwstorm` gezien worden als een omschrijving van sneeuw? Kan een begrip als `natte sneeuw` gezien worden als een enkel woord? Wel is duidelijk dat Eskimo`s, dat wil zeggen de volkeren die daartoe gerekend worden, niet meer aanduidingen hebben voor sneeuw dan bijvoorbeeld mensen die Engels spreken. Ze hebben geen honderden woorden voor sneeuw, maar een handvol.
   Niettemin waar de mythe nog steeds rond en wordt steevast aangegrepen door lieden die hun pseudo-filosofische reflecties over taal, waarden en maatschappij, de wereld in slingeren. Nuances en een grote vocabulaire zouden noodzakelijk zijn voor een levendige cultuur. Kijk maar naar de Eskimo`s. Wat de vraag doet rijzen hoeveel woorden er in het Nederlands eigenlijk zijn voor voetbal. Aan dat soort nuchterheid hebben predikers echter nooit een boodschap.
  
Francisco van Jole

Index van Het Rijk der Fabelen