,,De blanke man heeft geen aandacht voor de lucht die hij inademt. Als een man, die al vele dagen stervende is, zo is hij gevoelloos voor kwade dampen.`` Deze woorden zouden afkomstig zijn van het Amerikaanse Indianenopperhoofd Chief Seattle die in 1854 de blanke kolonisten een lesje gaf in ecologisch denken. Het opperhoofd sprak de kolonisten toe in verband met de aanstaande verkoop van Indiaans land.
   Chief Seattle was een legendarisch leider en woonde in wat tegenwoordig de staat Washington is. De stad Seattle, die later nabij zijn geboortegrond verrees, is naar hem vernoemd. Zijn huidige faam is echter vooral te danken aan de speech die hij gehouden zou hebben.
   De toespraak, die grotendeels handelt over milieu en de blanke verwoestingsdrang, is extreem populair onder milieu-activisten. Het is immers het ultieme bewijs van hoe verstandig de indianen waren, zeker voor wat betreft milieu-beleid. Zo zei Chief Seattle: ,,De rivieren zijn onze broeders, zij lessen onze dorst. De rivieren dragen onze kano's en voeden onze kinderen. Als wij U ons land verkopen moet U bedenken en aan Uw kinderen leren dat de rivieren onze broeders zijn. En ook Uw broeders en dat U voortaan net zo vriendelijk moet zijn voor de rivieren als U voor onze broeders zou zijn.`` Kijk, daar kan de moderne overheid nog wat van leren.
   Chief Seattle heeft ook veel fans onder lieden die dwepen met allerlei hopsasa-religies. Deze New Age-adepten laven zich aan de `spiritualiteit` die in de tekst is verwerkt. Zoals: ,,Dit glinsterend water dat stroomt in beken en rivieren is niet zomaar water. Het is het bloed van onze voorouders. Als wij het land zouden verkopen moet U bedenken dat het gewijde grond is en U moet Uw kinderen leren dat het heilig is. En dat elke vage weerspiegeling in het heldere water van het meer spreekt van gebeurtenissen uit het verleden van mijn volk. Het murmelend water is de stem van mijn vaders vader.``
   De tekst van Chief Seattle inspireert veel mensen over de hele wereld. Naar verluidt heeft zelfs president Bush de woorden van Chief Seattle wel eens aangehaald. Van een kinderboeken-versie van de speech werden in de Verenigde Staten honderdduizenden exemplaren verkocht. Een Nederlandse vertaling van de toespraak wordt onder meer uitgegeven door de milieugroep Aktie Strohalm onder de titel `Hoe kun je de lucht bezitten?`. Ook de computermiljonair Eckhart Wintzen, zeg maar de Nederlandse hippie-of-industry, dweept met de Indiaanse wijsheden. Zijn interpretatie ervan vormde onder meer de basis voor een van de toekomstscenario`s die geschetst werden in het kader van het Kennisdebat dat het ministerie van Onderwijs onlangs hield. Vorig jaar kregen schoolkinderen in Soest onderricht in het gedachtengoed van Chief Seattle zo blijkt uit een nieuwsbrief van de Lakota Stichting, een club die informatie geeft over Amerikaanse indianen en volgens eigen zeggen ,,de stereotiepe beelden van Indianen wil doorbreken en vervangen door een realistisch beeld.``
   Aktie Strohalm, Wintzen en de Lakota Stichting hebben echter wel een probleem: Chief Seattle heeft de wijze woorden nooit gesproken. Sterker nog, hij kan ze nooit gesproken hebben. Zo zou Chief Seattle gezegd hebben: ,,Ik zag duizend rottende buffels in de prairie, achtergelaten door de blanke man die ze neerschoot vanuit een rijdende trein.`` Dat klinkt natuurlijk heel erg dramatisch maar Chief Seattle, die zijn woongebied nooit verliet, wist vermoedelijk niet eens wat een trein was. Volgens de Washington State Railroads Historical Society verscheen in 1886, ruim dertig jaar nadat het opperhoofd zijn tekst had uitgesproken en twintig jaar na zijn dood, de eerste trein in het gebied. Chief Seattle heeft ook nimmer een buffel of bizon gezien want die beesten leefden honderden kilometers verder, voorbij de Rocky Mountains in de prairies van de Great Plains, en de massale slachting van de dieren bereikte pas zeven jaar na Seattle`s dood zijn hoogtepunt. De toespraak is dan ook een hardnekkig verzinsel dat al een kwart eeuw de ronde doet.
   Chief Seattle, of eigenlijk Seathl, heeft wel echt bestaan. Hij was leider van zes plaatselijke stammen en onderhield vriendschappelijke banden met de kolonisten. Een vriendschap die overigens al door zijn vader was aangegaan. In december 1854 heeft hij naar verluidt inderdaad een of twee toespraken gehouden voor de gouverneur. Een van de toehoorders was dr. Henry Smith die aantekeningen maakte en 32 jaar later de tekst publiceerde in een plaatselijke krant, de Seattle Sunday Star. Smith, die ook dichter was, benadrukte dat zijn versie een slap aftreksel was van wat de leider eigenlijk gezegd had. Vooral op het gebied van stijl zou veel verloren gegaan zijn. Vreemd is dat niet want Chief Seattle sprak in het dialect van zijn stam de Suquamish. Zijn woorden werden door een tolk vertaald. Niettemin wordt aangenomen dat de tekst van Smith bloemrijker is dan het verhaal dat het opperhoofd gehouden heeft. Het taalgebruik stemt in ieder geval niet overeen met hetgeen van de spreekwijze van de Suquamish uit die tijd bekend is.
   In de eerste gedrukte versie van de toespraak komt het milieu of de ecologie totaal niet ter sprake. Chief Seattle zegt dat hij het aanbod van de kolonisten om land te verkopen waarschijnlijk zal aanvaarden ,,we hebben het toch niet meer nodig`` en dat zijn volk zich terug trekt in een reservaat. Wel eist hij dat de nieuwe machthebber zijn mensen zal beschermen tegen vijandige stammen.
   Seattle legt zich in zijn rede uitdrukkelijk neer bij zijn verwachting dat het Indiaanse volk op het punt staat te verdwijnen. ,,Maar waarom zou ik rouwen over het vroegtijdige lot van mijn volk? Stam komt na stam en natie komt na natie, als de golven van de zee. Het is de schikking van de natuur en spijt is zinloos.`` Gezien de tekst is er alle reden om aan te nemen dat de tamelijk conformistische Seattle zich om zou draaien in zijn graf als hij zou weten wat er later van zijn speech gebrouwen is.
   De zogenaamde spiritualiteit komt in de tekst wel aan de orde maar in een totaal ander verband dan de gemiddelde New Age-adept zou wensen. Chief Seattle constateert bitter dat de blanke God niet veel geeft om de indianen. Ook zijn eigen Great Spirit krijgt er van langs wegens het verlaten van zijn volk. Zelf had hij zich tot het katholicisme bekeert maar kennelijk bevalt hem dat ook niet. Uit zijn woorden valt eigenlijk op te maken dat het opperhoofd een agnosticus was geworden. Hij weet niet zo goed in welke God hij nog moet geloven.
   In de loop der jaren gingen verschillende mensen met de tekst van Chief Seattle aan de haal. Zinnen als ,,Er is geen dood, alleen een verandering van werelden,`` werden later toegevoegd. En in de dertiger jaren van de eeuw liet een dichter zijn taalvaardigheden op de speech los.
   De basis voor de mythe werd echter veel later gelegd. De toespraak die thans circuleert, stamt uit 1972. Een Amerikaans scenario-schrijver, Ted Perry, las de tekst en besloot die als basis te gebruiken voor een Indiaanse toespraak in de milieu-film `Home`. Hij schreef een compleet nieuwe speech en entte die op de toen al populaire ecologische ideologie met frases als ,,Kunt u de buffel terugkopen als de laatste al gedood is?`` Het was niet meer de speech van een indiaan maar van een moderen milieu-activist. Volgens Perry was het geenszins zijn bedoeling de nieuwe tekst toe te schrijven aan Chief Seattle maar de producers van de film oordeelden anders en brachten de speech als authentiek. Aldus werd een moderne legende geboren. Perry heeft vele pogingen ondernomen de legende te weerspreken doch tevergeefs.
   De hardnekkigheid waarmee het verhaal blijft rondwaren en de gretigheid waarmee belangengroepen met de speech aan de haal gaan roept echter wel bedenkingen op. In 1992 riep Perry in Newsweek de vraag op: ,,Waarom accepteren we een tekst als deze zo gaarne als die wordt toegeschreven aan een Indiaan?`` Zelf wist hij het antwoord wel: ,,Het is het zoveelste voorbeeld van het op een voetstuk plaatsen van indianen en weigeren verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen daden.`` Maatschappijcritici en alternatievelingen hebben de neiging indianen tot een soort uitverkoren volk te verklaren. Niet uit respect voor de indianen maar uit pure zelfbevrediging. Onschuldig is dat niet. Een Californische hoogleraar Indianenstudies zegt het op de Internet-pagina van alt.folklore.urban zo: ,,De Indiaanse cultuur wordt voortdurend geexploiteerd en toegeeigend door om het even welke Europese theorie die in de mode is. Wanneer zal deze diefstal van onze spirituele tradities ophouden?`` Kortom, de indianen worden nog steeds beroofd van hun bezittingen. Alleen gebeurt het nu door hun zogenaamde redders, die zich vermommen als indianenvrienden, milieu-activisten of spirituele dwepers. Aktie Strohalm bijvoorbeeld bestaat het om in hun uitgave een nawoord toe te voegen waarin wordt gesteld dat het volk van de Suquamish kort na het sluiten van het verdrag met de blanken is uitgestorven. In werkelijkheid bestaat de stam nog steeds.
   ,,Mijn woorden zijn als de sterren,`` zei Seattle aan het begin van zijn speech. ,,De grote leider in Washington kan op ons vertrouwen met dezelfde zekerheid als dat hij kan vertrouwen op de terugkeer van de zon of seizoenen.`` Ruim honderd jaar later blijken de blanken echter nog steeds niet te vertrouwen. Want het ergste is wel dat de `nieuwe speech` met al zijn goede bedoelingen Seattle van een pragmatisch leider verandert in een melodramatische ouwe hippie. Zo hebben we de indianen kennelijk het liefst: als menselijke zeehondjes.
  

Francisco van Jole

Index van Het Rijk der Fabelen