Op de intensive care-afdeling van een Zuidafrikaans ziekenhuis overleed maanden achtereen iedere vrijdag steeds een patient. Op zich zou dat niemand opgevallen zijn, ware het niet dat de doden altijd in hetzelfde bed stierven. Dat was natuurlijk wel een beetje erg toevallig. Bovendien was het merkwaardig dat de patienten er weliswaar slecht aan toe waren maar nooit zo erg dat voor hun leven werd gevreesd. Evenmin slaagden de medici er in de precieze doodsoorzaken vast te stellen.
   Een onderzoeksteam ging aan de slag. De medische apparatuur werd uitgebreid gecontroleerd evenals de airconditioning. De kamer werd aan een bacteriologisch onderzoek onderworpen. Er werd zelfs onderzocht of de positie van het bed ten opzichte van de ramen er wellicht iets mee te maken had. Dat leverde niets op. Uiteindelijk ontdekte men de werkelijke oorzaak.
   Iedere vrijdagochtend betrad een schoonmaakster met haar stofzuiger de kamer. Ze liep naar het bewuste bed, trok de stekker van de beademingsapparatuur uit de contactdoos en stopte die van haar stofzuiger er in. Vervolgens maakte ze de kamer schoon. Vanwege het lawaai van de stofzuiger hoorde ze het gekerm van de stervende patient niet. Na gedane arbeid verwisselde ze de stekkers weer en toog naar de volgende kamer, volkomen onwetend van het feit dat ze zojuist iemand om het leven had gebracht.
   De ziekenhuisleiding aarzelde niet onmiddellijk maatregelen te nemen. De schoonmaakster in kwestie kreeg een reprimande en onmiddellijk werd een extra stopcontact aangelegd.
   Het verhaal verscheen in juni 1996 in de Zuidafrikaanse krant Cape Times en verspreidde zich van daaruit over de rest van de wereld. Het haalde zelfs de kolommen van de varia-rubriek in het gezaghebbende Britse blad New Scientist.
   Arthur Goldstuck, auteur van een boek over Zuidafrikaanse volksverhalen, ging achter de gebeurtenis aan. Op zijn Internet-site `Legends from a small country` doet hij uit de doeken hoe het verhaal in de media belandde.
   De Cape Times had het artikel, zo bleek, op zijn beurt weer uit een andere krant gehaald, de Afrikaanstalige `Die Burger`. Deze krant publiceerde twee dagen een versie die iets anders luidde: ,,BLOEMFONTEIN. Familie van 'n pasient wat in een van die waaksale van die Pelonomi Hospitaal hier gesterf het nadat `n skoonmaker glo die masjiene wat die pasient aan die lewe moes hou, uitgeprop het, word versoek om na vore te kom. Die skoonmaker het glo die kragprop van haar vloerpoleerder by die muursok ingeprop.`` Hier gaat het er dus om dat het ziekenhuis zelf op zoek is naar de familie van de patient. Uit het bericht wordt verder duidelijk dat het ziekenhuis zelf niet weet of het wel werkelijk gebeurd is. Het voorval zou zich reeds twee jaar daarvoor hebben afgespeeld en ook wordt het vermoeden geuit dat het vermoedelijk niet om slechts een patient gaat.
   De krant had het op zijn beurt weer uit de zusteruitgave Die Volksblad. Daarin werd het verhaal nog voorzichtiger omschreven. De journalist verklaarde desgevraagd aan Goldstuck dat hij het verhaal in de vooraf gaande maanden al een paar keer eerder gehoord had, dacht dat het een verzinsel was maar op een dag besloot toch maar even het ministerie van Volksgezondheid te bellen om meer informatie.
   Op het ministerie was het verhaal ook als gerucht bekend en zag men zijn kans schoon. Tegen de journalist werd gezegd dat men graag in contact wilde komen met de familie van de overledene, als die er tenminste was. Vanwege deze officiele oproep besloot de journalist het verhaal toch maar in de krant te zetten.
   Het bericht is een mooi voorbeeld hoe een modern vertelsel, oftewel urban legend, zichzelf in leven houdt. Het ministerie verspreidt het verhaal zelf omdat ze er achter wil komen of het waar is. Vervolgens wordt het verhaal door andere media overgenomen en muteert het. De journalist van Die Volksblad had geen contact met het bewuste ziekenhuis (``zo werkt dat hier niet``), later belden andere journalisten wel het ziekenhuis maar toen kende men het verhaal inmiddels ook en was op basis van de eerste publicatie een onderzoek gestart naar de herkomst. Inmiddels doet hetzelfde verhaal de ronde over andere ziekenhuizen en steden.
   Goldstuck liet het er niet bij zitten. Hij vond uit dat het verhaal praktisch niet waar kon zijn omdat dergelijke medische apparatuur altijd is voorzien van een noodvoeding die in werking treedt zo gauw de elektriciteit uitvalt. Bovendien gaat er in zo`n geval een alarm af om het medisch personeel te waarschuwen. Verder is er een registratiesysteem dat precies bijhoudt hoe de apparatuur functioneert.
   Een paar maanden later meldde een deelnemer aan de newsgroup alt.folklore.urban, een discussiegroep op Internet over urban legends, dat hij een soortgelijk verhaal tegenkwam in de film Plain Clothes uit 1988. Daarbij stootte de schoonmaakster per ongeluk de stekker van een ijzeren long uit het stopcontact. Volgens Goldstuck is het verhaal echter veel ouder en circuleerde het begin jaren tachtig al in Wales.
   Het is volgens Goldstuck ook al langer een gangbare hypothese in Joodse theologische discussies over euthanasie. Het gaat daarbij om de kwestie dat het niemand is geoorloofd de apparatuur van een opgegeven patient uit te schakelen. Zou daarentegen de apparatuur per ongeluk uitgeschakeld worden, ``bijvoorbeeld als een schoonmaker per ongeluk de stekker er uit trekt om de stofzuiger te kunnen gebruiken``, dan is niemand verplicht de apparatuur weer in te schakelen.
   Die discussie is niet zo onwaarschijnlijk. Een soortgelijke hypothese speelde jaren geleden bij de gereformeerde kranten in Nederland waar op zondag niet gewerkt mag worden. Toen ging het om de vraag of de telex wel aan mocht blijven staan op de dag des Heren. Besloten werd dat de telex inderdaad aan mag blijven staan, dat is immers geen werken, maar dat er op zondag geen monteur mag langs komen als het apparaat onverhoopt op de rustdag stuk zou gaan. Volgens Goldstuck zou het angstaanjagende verhaal wel eens uit een dergelijke discussie kunnen zijn ontsnapt om vervolgens een eigen leven te gaan leiden. ,,Maar ook daar heb ik geen bewijzen voor.``
  
  
Francisco van Jole

Index van Het Rijk der Fabelen